Zdaniem prawnika Ochrona Policjanta przed zmianą warunków pracy w świetle ustawy o związkach zawodowych.
Ustawa o Policji statuuje prawo policjantów do zrzeszenia się w związku zawodowym policjantów i nakazuje w tym względzie odpowiednie stosowanie przepisów ustawy o związkach zawodowych (art. 62 ustawy z dnia 6.0.4.1990 r. o Policji, Dz.U. 2001 nr 287 poz. 1687). Prawodawca zastrzegł jedynie, że w Policji może działać tylko jeden związek zawodowy i związek ten nie ma prawa do strajku. W myśl art. 2 ust. 6 ustawy z dnia 23.05.1991 r. o związkach zawodowych (Dz.U. 2001 nr 79 poz. 854) przepisy tej ustawy stosuje się odpowiednio do praw związkowych m.in. funkcjonariuszy Policji, z uwzględnieniem ograniczeń wynikających z odrębnych przepisów.
Zagadnienie „odpowiedniego” stosowania tzw. ustawy związkowej jest niezwykle istotne z punktu widzenia podmiotowego zakresu działania art. 32 ust. 2 ustawy o związkach zawodowych, który przyznaje działaczom związkowym szczególną ochronę polegającą na konieczności uzyskania zgody zarządu zakładowej organizacji związkowej na wypowiedzenie, rozwiązanie lub jednostronną zmianę stosunku pracy lub płacy na niekorzyść pracownika.
W praktyce i orzecznictwie wykształciły się dwa konkurencyjne wobec siebie poglądy w kwestii możliwości odpowiedniego stosowania art. 32 ust. 2 ustawy o związkach zawodowych do stosunków służbowych funkcjonariuszy Policji.
Zgodnie z pierwszym stanowiskiem, w/w przepis adresowany jest do stosunków pracy typu zobowiązaniowego, w którym równoprawne podmioty zobowiązane są przestrzegać wzajemnie uzgodnionych warunków pracy i płacy i nie może mieć wprost zastosowania do stosunków służbowych w formacji zmilitaryzowanej, w której funkcjonariusze Policji są zobowiązani do wykonywania rozkazów i poleceń służbowych w reżimie szczególnej dyscypliny służbowej. W takiej sytuacji zasada dyspozycyjności osobą Policjanta wiąże się z możliwością zmiany miejsca wykonywania służby i jako nieuchronne następstwo takiej decyzji także pewną zmianę warunków pracy.
Drugi pogląd zakłada, że przeniesienie funkcjonariusza Policji, będącego członkiem zarządu macierzystej organizacji związkowej, na równorzędne stanowisko służbowe do innej jednostki organizacyjnej w tej samej miejscowości z zachowaniem dotychczasowego uposażenia może być uznane za naruszenie w stosunku do tego funkcjonariusza granic ochrony jego interesów, wynikającej z art. 32 ust. 2 ustawy o związkach zawodowych.
Wątpliwości w zakresie w/w rozbieżności interpretacyjnych usunęła uchwała Sądu Najwyższego z dnia 4 lutego 1993 r., sygn. Akt III AZP 38/92, w której wskazano, że "przepis art. 32 ust. 2 ustawy z dnia 23 maja 1991 r. o związkach zawodowych ma odpowiednie zastosowanie do policjanta będącego członkiem Zarządu Terenowego Niezależnego Samorządnego Związku Zawodowego Policjantów.” W uzasadnieniu powyższej uchwały Sąd Najwyższy stwierdził, że nakaz „odpowiedniego” stosowania ustawy związkowej do członków i działaczy Niezależnego Samorządnego Związku Zawodowego Policjantów oznacza m.in. rozciągnięcie ochrony prawnej wynikającej z art. 32 ust. 2 ustawy związkowej do policjantów wybranych do władz i ogniw organizacyjnych tego Związku. Powyższa uchwała z uwagi na skład liczbowy, w jakim została podjęta stanowi zasadę prawną.
Interpretacja przyznająca prymat przepisom zawartym w ustawie o Policji nad przepisami ustawy o związkach zawodowych została również odrzucona przez Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie w wyroku z dnia 31 maja 2012 r., sygn. akt II SA/Wa 230/12 oraz Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z dnia 28 listopada 2013 r., sygn. akt I OSK 2323/12). Przyjęto, że zagadnienia kolizyjne w stosowaniu obu ustaw nie mogą prowadzić do braku ochrony podstawowych interesów związków zawodowych Policjantów, zaś ochrona trwałości stosunku pracy działaczy związkowych odnosi się do wszystkich jednostronnych działań pracodawcy zmieniających na niekorzyść status pracownika, a także inne niekorzystne przekształcenia stosunku pracy.
Jednocześnie w w/w wyrokach rozważaniom poddano zagadnienie zmiany warunków pracy na niekorzyść pracownika, w szczególności w kontekście możliwości realizacji funkcji związkowych. Prawidłowa wykładnia art. 32 ust. 2 ustawy o związkach zawodowych w zw. z art. 67 ust. 2 ustawy o Policji musi uwzględnić zarówno interes Policji rozumiany jako interes społeczny i interes Policjanta, jak też interes związku zawodowego i jego prawo do realizowania celów statutowych. Dokonując oceny czy nastąpiła zmiana warunków pracy i płacy na niekorzyść pracownika nie można brać pod uwagę jedynie równorzędności stanowiska służbowego czy też jednakowego uposażenia, ale także możliwość awansu hierarchicznego i płacowego oraz prestiż stanowiska.
Jak wynika z uzasadnienia przywołanych orzeczeń, równorzędność stanowisk w rozumieniu przepisów ustawy o Policji nie jest równoznaczna z oceną tych stanowisk z punktu widzenia interesów związku zawodowego, którego policjant pełni istotną funkcję. Ochrona jaką przewiduje art. 32 ustawy o związkach zawodowych musi być rozumiana nie jako ochrona interesu osoby pełniącej funkcję związkową, ale jako ochrona interesów związku zawodowego, realizacji celów statutowych związków zawodowych przez jego działaczy. Prawidłową realizację celów statutowych może zapewnić funkcjonowanie wewnątrz struktur danej jednostki organizacyjnej, a zatem istnieje związek organizacyjno-funkcjonalny pomiędzy mandatem piastowanym przez Policjanta, a jego pracą w konkretnej jednostce organizacyjnej.
W sytuacji, w której zachodzi potrzeba dokonania zmian organizacyjnych w strukturze danej jednostki, kluczowym zagadnieniem w kontekście zastosowania normy wynikającej z art. 32 ustawy o związkach zawodowych jest ustalenie, czy w ramach struktury konkretnej jednostki organizacyjnej zlikwidowano wszystkie stanowiska w danej grupie zaszeregowania. Jeżeli zmiany organizacyjne dotyczą jedynie zmniejszenia liczby stanowisk, a nie ich całkowitej likwidacji, a w strukturach danej jednostki organizacyjnej zachowane zostało chociażby jedno stanowisko, to niepozostawienie Policjanta piastującego ważną funkcję w organizacji związkowej na dotychczasowym stanowisku może być odczytane jako celowe utrudnianie jego działalności.
Reasumując przesunięcie Policjanta pełniącego funkcję związkową do innej jednostki organizacyjnej nawet w tej samej miejscowości może zostać uznane za tożsame ze zmianą warunków pracy na jego niekorzyść, co wiąże się z koniecznością uzyskania zgody zarządu zakładowej organizacji związkowej na taką zmianę.
Anna Wróbel, adwokat